23 năm trước, ngày 1/11/1999, Hàn Quốc chứng kiến sự sụp đổ của một trong những tập đoàn vĩ đại nhất đất nước, một biểu tượng của “kỳ tích sông Hàn” – Daewoo. Sự sụp đổ của tập đoàn này vẫn còn để lại rất nhiều bài học còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
Daewoo (có nghĩa là “Vũ trụ vĩ đại”) được thành lập ngày 22/3/1967 với tên gọi ban đầu là Daewoo Industries, một công ty dệt may với số vốn ban đầu khoảng 5.000 USD. 1/11/1999 có lẽ là một trong những ngày đen tối nhất trong lịch sử kinh tế Hàn Quốc, khi nước này chứng kiến sự sụp đổ của một biểu tượng về phép màu kinh tế, tập đoàn kinh doanh đa ngành Daewoo.
Sự hình thành và hưng thịnh của Daewoo
Daewoo được thành lập ngày 22/3/1967 với tên gọi ban đầu là Daewoo Industries, một công ty dệt may với số vốn ban đầu khoảng 5.000 USD. Cái tên của Daewoo có nghĩa là “vũ trụ vĩ đại”, phần nào phản ánh tham vọng của công ty. Nhà sáng lập của Daewoo là ông Kim Woo Choong, vốn là một cựu công nhân làm ở xưởng đóng tàu.
Cần phải nói thêm rằng sự thành lập của Daewoo diễn ra đúng vào lúc chính phủ Hàn Quốc quyết tâm đổi mới đất nước, giảm phụ thuộc vào nông nghiệp, tăng cường phát triển công nghiệp. Khi đó, Hàn Quốc đã giành rất nhiều ưu ái cho công ty gia đình để trơ thành các tập đoàn trụ cột của đất nước. Tất nhiên, kèm với các ưu đãi này là việc các công ty gia đình đó phải hoàn thành “kpi” xuất khẩu. Trong số này tất nhiên là có Daewoo.
Với “máu liều” mà doanh nhân nào có được, ông Kim Woo Choong đã tận dụng ưu đãi của chính phủ để đưa Daewoo trở thành tập đoàn hùng mạnh bậc nhất Hàn Quốc, ngang ngửa Hyundai, với hơn 300.000 nhân viên ở 110 quốc gia trên thế giới.
Thời điểm thập niên 1960, 1970, Daewoo là một trong những tập đoàn đầu tiên của Hàn Quốc thâm nhập vào các thị trường nước ngoài. Sự kiên trì của ông Kim đã thuyết phục các nhà bán lẻ lớn của Mỹ, trong đó có Sears, J.C.Penney mua hàng dệt may của Daewoo. Ông Kim khi đó đã đặt hết vận may của mình vào kế hoạch thiết lập hạn ngạch nhập khẩu hàng dệt may.
Và canh bạc của ông Kim đã thành công mỹ mãn. Năm 1972, hạn ngạch nhập khẩu dệt may của Mỹ được thiết lập, và Hàn Quốc có trở thành một trong những đối tác xuất khẩu của Mỹ. Deawoo được phân bổ 1/3 hạn ngạch mà Seoul có được, điều này giúp Deawoo có được nguồn tiền dồi dào và ổn định để giúp công ty phát triển, trở thành một trong những tập đoàn lớn nhất Hàn Quốc. Bên cạnh đó, việc ông Kim có quan hệ thân thiết với các ngân hàng Hàn Quốc cũng giúp Deawoo giành được nhiều khoản vay “đặc quyền đặc lợi”.
Sự phát triển thần tốc của Daewoo cũng từ đó mà xuất hiện. Đến năm 1980, Hàn Quốc trở thành “con hổ châu Á, và Daewoo đóng góp vai trò to lớn trong đó. Khi đó, tập đoàn này đã lấn sân sang rất nhiều lĩnh vực, ban đầu chỉ là dệt may, sau đó đã sang cả điện tử, xe hơi, đóng tàu và thậm chí là cả hóa dầu.
Ông Kim được cả thế giới biết đến nhờ cuốn sách “Thế giới rộng lớn và còn rất nhiều điều phải làm”. Bạn hẳn đã nghe đến cuốn sách rồi chứ? Đây chính là quyển sách đã truyền cảm hứng cho hàng triệu thanh niên châu Á, gồm cả Việt Nam. Trong đó, ông đã mô tả lý do thành công của Daewoo là do mọi người của tập đoàn này đã làm việc không biết mệt mỏi, thay vì làm từ 9h sáng đến 5h chiều, thì họ là từ 5h sáng đến 9h tối. Khi làm việc chăm chỉ, thành quả đạt được không có gì là ngạc nhiên.
Daewoo đạt đến đỉnh cao danh vọng của nó vào trước khi khủng hoảng châu Á diễn ra. Đây là tập đoàn lớn thứ 2 của Hàn Quốc (sau Hyundai), là hãng sản xuất ô tô lớn thứ bảy và là nhà sản xuất ô tô lớn thứ sáu thế giới thời điểm đó.
Sụp đổ vì sự ảo tưởng
Ngay sau đỉnh cao là vực sâu, câu nói này đúng tuyệt đối với Daewoo. Khi khủng hoảng tài chính châu Á bùng nổ năm 1997, số phận của Daewoo đã thay đổi rất nhanh, và sụp đổ chỉ trong 2 năm.
Bất chấp khủng hoảng, sự chủ quan và kiêu ngạo của ông Kim đã khiến Daewoo “bành trướng” – ám chỉ việc mua các công ty nhỏ hơn. Năm 1998, dù Daewoo đang thua lỗ tới hơn 500 triệu USD, nhưng vẫn bổ sung thêm 14 công ty con mới vào danh sách 275 công ty con hiện có của mình.
Sự liều lĩnh từng giúp ông Kim đưa Daewoo từ một công ty dệt may nhỏ bé trở thành một tập đoàn hàng đầu. Nhưng sự liều lĩnh trong giai đoạn khủng hoảng tài chính châu Á đã khiến ông trả giá đắt. Trong khi Samsung và LG nỗ lực cắt giảm quy mô, thì Daewoo lại mở rộng hoạt động và vay nợ thêm 40%. Lo sợ viễn cảnh Daewoo vỡ nợ, chính phủ Hàn Quốc buộc phải yêu cầu các ngân hàng ngừng cấp tín dụng cho các tập đoàn gia đình trị, trong đó có Daewoo.
Dù vậy, “vua thua thằng liều”. Daewoo không vay được của ngân hàng thì họ phát hành trái phiếu. Tập đoàn này đã phát hành rất nhiều trái phiếu, và được các Công ty Ủy thác Đầu tư (ITC) mua rất mạnh, lên tới 20 tỷ USD. Bên cạnh đó, ông Kim vẫn kiên trì theo đuổi mô hình mở rộng thị trường của Daewoo. Hầu hết các doanh nghiệp mà Daewoo mua lại đều không hiệu quả, và điều này tạo áp lực lớn cho công ty mẹ.
Đến năm 1999, trước sức ép của chính phủ, và cũng do không chịu nổi “nhiệt” từ cuộc khủng hoảng, Daewoo buộc phải bán bớt một số doanh nghiệp, nếu không sẽ bị chịu các biện pháp quyết liệt hơn của chính phủ, chẳng hạn như quốc hữu hóa. Tuy nhiên, việc bán lại các doanh nghiệp cũng không hề suôn sẻ, bởi khi đó kinh tế Hàn Quốc vẫn đang suy thoái. Tháng 7/1999, Daewoo tuyên bố sẽ phá sản nếu các chủ nợ Hàn Quốc không ủng hộ kế hoạch của họ. Điều này có nghĩa là Daewoo thậm chí không thể hoàn trả khoản lãi 500 triệu USD/tháng, chứ chưa nói đến việc hoàn trả tiền vay gốc.
Chính phủ Hàn Quốc lập tức can thiệp và đóng băng mọi khoản vay của Daewoo cho đến tháng 11/1999. Đó là một cú sốc cực mạnh với kinh tế Hàn Quốc, bởi không ai nghĩ rằng một tập đoàn cỡ Daewoo lại sụp đổ nhanh như vậy.
Cú sốc về Daewoo đã ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp và các ITC là những đối tượng áp lực trực tiếp vì sự tiếp xúc quá lớn của họ với Daewoo. Các cuộc đàm phán ở Hàn Quốc về vấn đề Daewoo có sự tham gia của 60 ngân hàng, một số thuộc sở hữu của chính phủ, một số khác thuộc khu vực tư nhân.
Bất ổn của Daewoo đã lan ra thị trường quốc tế. Ngày 16/9/1999, tập đoàn này tuyên bố hoãn trả lãi cho các chủ nợ nước ngoài cho đến tháng 3/2000. Nhưng đó cũng chỉ là những biện pháp “câu giờ” của ông Kim. Cuối năm 1999, ông Kim không còn nhiều lựa chọn để giải quyết các vấn đề của tập đoàn. Cách đầu tiên là tinh giản Daewoo, để tập đoàn này chỉ tập trung sản xuất ô tô, tất cả các mảng khác sẽ được bán. Lựa chọn thứ hai, và cũng là đau đớn nhất, là bán Daewoo Motor. Ford, General Motors, thậm chí cả Daimler đã thể hiện sự quan tâm, nhưng việc bán Daewoo Motor không hề dễ. Lý do là bởi đây là tập đoàn sản xuất ô tô lớn thứ hai của Hàn Quốc, và bán “niềm tự hào” của xứ sở Kim Chi sẽ là đòn giáng mạnh vào nền kinh tế nước này.
Cuối cùng, trước những áp lực lớn của tình trạng nợ nần và các cáo buộc về gian lận tham nhũng, người từng được ca ngợi là anh hùng của kinh tế Hàn Quốc Kim Woo Choong đã bỏ trốn khỏi đất nước, để lại một Daewoo phá sản với khoản nợ lên đến hơn 50 tỷ USD.
Những gì còn sót lại
Chính phủ Hàn Quốc đã vào cuộc để kiểm soát Daewoo. Seoul đã tách tập đoàn này thành 3 công ty con, và làm việc với chủ nợ để chuyển các khoản nợ thành vốn chủ sở hữu. Daewoo được chia thành 3 công ty riêng biệt, gồm Daewoo Corporation, Daewoo Engineering & Construction và Daewoo International Corporation. Cả 3 công ty này đều đang hoạt động. Đáng chú ý, Daewoo Engineering & Construction vẫn là một trong những công ty xây dựng mạnh trên thế giới, có mặt trên 47 quốc gia với hơn 300 dự án toàn cầu.
Tại Việt Nam, Daewoo Engineering & Construction đã từng đầu tư xây dựng khách sạn Daewoo, một trong những khách sạn sang trọng hàng đầu tại Hà Nội và một số công trình khác. Doanh nghiệp này cũng chính là một trong những nhà đầu tư chính của dự án Starlake tại Tây Hồ Tây.
Về phần ông Kim, ông đã trở lại Hàn Quốc vào năm 2005. Ông bị bắt và kết án 10 năm tù vì tội tham ô, làm giả sổ sách kế toán và vay bất hợp pháp. Đến năm 2007, ông được giảm 1,5 án tù vì có công giúp kinh tế Hàn Quốc phát triển mạnh. Đây cũng là năm ông được lệnh ân xá của tổng thống. Ông Kim qua đời năm 2019, hưởng thọ 82 tuổi.
Học được gì từ sự sụp đổ của Daewoo?
Sau khi ông Kim bỏ trốn, Chính phủ Hàn Quốc đã phải vào cuộc để kiểm soát Daewoo. Chính phủ sau đó đã tách các công ty con của Daewoo và làm việc với chủ nợ để chuyển nợ thành vốn chủ sở hữu, thành lập các công ty con theo các chương trình xử lý nợ và tìm kiếm người mua.
Theo đó, Daewoo được chia làm ba công ty riêng biệt là Daewoo Corporation, Daewoo Engineering & Construction và Daewoo International Corporation. Cả ba công ty này đều đang hoạt động, với sức ảnh hưởng lớn nhất trong các lĩnh vực như chế biến thép, đóng tàu và dịch vụ tài chính. Công ty có tên Daewoo Corporation hiện là Daewoo Electronics và chỉ tập trung vào sản xuất thiết bị điện tử.
Tháng 4/2002, General Motors đã mua một phần tài sản trị giá 1,2 tỷ USD của Daewoo Motors, công ty con sản xuất ô tô của Daewoo, với giá 400 triệu USD và đồng ý giữ lại ba nhà máy sản xuất ở Hàn Quốc và một nhà máy ở Việt Nam; các nhà máy khác ở các khu vực Đông Âu, châu Á và Trung Đông cũng lần lượt có chủ sở hữu mới.
Tuy nhiên, đến năm 2004, General Motors đã rút Daewoo ra khỏi các thị trường Australia và New Zealand. Cũng trong năm này, GM thông báo rằng Daewoo Motors ở châu Âu sẽ đổi tên thành Chevrolet vào ngày 1/1/2005. Tại Nam Phi, Thái Lan và Trung Đông, các mẫu xe Daewoo cũng mang nhãn hiệu Chevrolet và tại Hàn Quốc, Daewoo được đổi tên thành GM Korea.
Đến giữa năm 2002, kinh tế Hàn Quốc đã có những dấu hiệu phục hồi nhờ những cải cách đầy hứa hẹn. Chính phủ đã đưa ra nhiều biện pháp để cải cách các tập đoàn lớn nhằm tăng lợi thế cạnh tranh quốc tế. Kết quả là trong số 30 chaebol hàng đầu tồn tại trước cuộc khủng hoảng kinh tế châu Á, Hàn Quốc chỉ còn lại 14.
Đến năm 2005, ông Kim trở về Hàn Quốc sau nhiều năm sống lưu vong. Ông bị bắt và bị kết án 10 năm tù vì tội tham ô và lừa đảo để che giấu nợ. Năm 2007, một tòa phúc thẩm đã giảm 1,5 năm án phạt cho ông với lý do ông từng có công tạo ra một đế chế từng rất hùng mạnh là Daewoo. Tuy nhiên, năm đó cũng là năm ông nhận được lệnh ân xá của Tổng thống. Đến năm 2019, ông Kim qua đời ở tuổi 82 tại Hàn Quốc.
Câu chuyện về sự vụt sáng của Daewoo cùng cuộc hành trình từ “công thần” đến “tội đồ” của cựu Chủ tịch Daewoo Kim Woo Choong có lẽ là lời cảnh tỉnh rõ ràng nhất cho giới lãnh đạo doanh nghiệp và thậm chí cả những nhà quản lý ở tầm lớn hơn của Hàn Quốc. Đó là bài học về mô hình kinh doanh không bền vững dựa vào vay nợ quá mức và sự kiêu ngạo một cách mù quáng của một nhà lãnh đạo từng được ca tụng hết lời.
Tuy nhiên, ở một góc nhìn tích cực hơn, thành công của Daewoo trong thập niên 1970-1980 cũng đã để lại những “dấu chân” nhất định, với giá trị còn nguyên vẹn cho đến ngày nay.
Huh Chang-soo, Chủ tịch tập đoàn GS Group và là người đứng đầu nhóm vận động hành lang, Liên đoàn các ngành công nghiệp Hàn Quốc (FKI), nhận định: “Những gì mà cựu Chủ tịch Kim khởi xướng nhiều năm trước đã mang lại kết quả hôm nay. Giờ đây, Hàn Quốc là một quốc gia có nền tảng thương mại toàn cầu phong phú và đa dạng”.
Tham khảo: Reuters, The Guardian, Bnews
Xem thêm bài liên quan
- Bài học từ sự sụp đổ của đế chế Daewoo: Gã khổng lồ Hàn Quốc vang danh thế giới tới kết cục “tan đàn xẻ nghé”
- Bài học từ sự sụp đổ của đế chế Daewoo: Gã khổng lồ Hàn Quốc nức tiếng toàn cầu tới kết cục “tan đàn xẻ nghé”
- Câu chuyện nhổ cỏ của nhà sáng lập Daewoo Kim Woo Choong: Tư duy làm chủ hay muôn kiếp làm thuê chỉ cách nhau một điểm này