Đằng sau các tập đoàn khổng lồ như Samsung, LG, Hyundai, Lotte.. là những gia đình tài phiệt lâu đời – chaebol nắm trong tay tiền bạc và quyền lực to lớn có thể chi phối quốc gia.
Nền kinh tế của Hàn Quốc đang không ngừng phát triển với chỉ số tăng trưởng đáng kinh ngạc nhờ sức đóng góp của các ông lớn. Đằng sau các tập đoàn khổng lồ như Samsung, LG,.. là những gia đình tài phiệt lâu đời – chaebol nắm trong tay tiền bạc và quyền lực to lớn có thể chi phối quốc gia. Chính vì e sợ quyền lực ngày càng bành trướng, họ đang bị chính phủ kiểm soát ngày càng gay gắt và chặt chẽ hơn.
Thế nào được gọi là chaebol?
Chaebol chính là những tài phiệt, tập đoàn gia đình khổng lồ chi phối nền kinh tế, chính trị cũng như xã hội ở đất nước Hàn Quốc. Hán tự của “Chaebol” là “tài phiệt” còn trong tiếng Hàn “Chae” có nghĩa là sở hữu, “Mumbol” có nghĩa là gia đình quyền quý. Chaebol còn được dùng để miêu tả một nhóm gồm các công ty con được liên kết với nhau và được chi phối và điều hành bởi một gia đình Hàn Quốc giàu có. Với những đóng góp đáng kể, có thể nói Chaebol hiện vẫn thống trị nền kinh tế trong Hàn Quốc.
Tính đến năm 2019, có 45 tập đoàn phù hợp với định nghĩa của chaebol, theo Ủy ban Thương mại Công bằng Hàn Quốc. Top 10 sở hữu hơn 27% tất cả tài sản kinh doanh tại Hàn Quốc. Hiện nay, 5 Chaebol lớn nhất Hàn Quốc được công nhân là Samsung, Hyundai, SK Group, LG và Lotte, đồng thời đây cũng là 5 tập đoàn đang chiếm khoảng 50% giá trị thị trường chứng khoán Hàn Quốc. Những cái tên khác ít được biết đến hơn như Hanjin, Kumho…
Chaebol nói chung là tập đoàn của các công ty liên kết. Chẳng hạn, LG sản xuất điện thoại thông minh, tivi, linh kiện điện tử, hóa chất và phân bón. Đồng thời LG cũng sở hữu các đội bóng chày và bóng rổ của Hàn Quốc. Hãng sản xuất ô tô Hyundai hay Kia phổ biến ở Mỹ và các nước khác, cũng sản xuất thang máy, cung cấp dịch vụ hậu cần và điều hành các khách sạn lẫn cửa hàng bách hóa.
Mô hình Chaebol được xây dựng trên hệ thống phân quyền phức tạp và chồng chéo lên nhau. Người đứng đầu tập đoàn nắm quyền kiểm soát ba hoặc bốn công ty mẹ, các công ty mẹ này tiếp tục quản lý các công ty con trực thuộc khác. Việc điều hành chủ yếu từ các thành viên trong các gia tộc Chaebol và các nguồn quỹ do cả gia tộc sở hữu.
Thuật ngữ này được xuất hiện đầu tiên vào năm 1984. Chính nhờ những thành công vang dội mà các công ty đã gây dựng được trong nước và toàn cầu mà Chaebol ngày càng nhận được những ưu đãi đặc biệt từ chính phủ và được đóng một vai trò quan trọng trong các vấn đề chính trị, quân sự của Hàn Quốc. Không thể phủ nhận sự ảnh hưởng của Chaebol đến nền kinh tế của đất nước này. Hàn Quốc từ một đất nước nghèo đói đã đi qua cuộc nội chiến để trở thành quốc gia có GDP đứng thứ 10 trên thế giới 3 năm liên tiếp từ 2020 theo số liệu Wold Bank .
Lịch sử lên nắm quyền của Chaebol
Tại Hàn Quốc, sự hình thành của các Chaebol phải quay ngược lại từ sau Thế chiến II năm 1945 khi Nhật Bản đầu hàng và hoàn toàn rút ra khỏi Hàn Quốc. Ngay lúc này, một số doanh nhân Hàn đã rất nhanh trí, tận dụng cơ hội chớp lấy quyền sở hữu tài sản mà các doanh nghiệp Nhật để lại. Chính từ đây, một vài trong số đó đã phát triển thành Chaebol ngày nay. Sau khi xung đột kết thúc, các quan chức đã khuyến khích và hỗ trợ tối đa cho các doanh nghiệp lớn bằng cách chỉ đạo các quỹ cứu trợ, các khoản vay giá rẻ và giảm thuế cho các doanh nghiệp. Chính phủ cũng bảo vệ các ngành sản xuất trong nước khỏi sự cạnh tranh của nước ngoài để giúp chúng phát triển mạnh mẽ hơn.
Rõ ràng các chính sách ưu đãi này đã phát huy tác dụng trong công cuộc tái thiết đất nước. Hàn Quốc sở hữu thặng dư mậu dịch lớn kể từ năm 1986 và Chaebol đã trở thành những doanh nghiệp hàng đầu, chiếm gần 2/3 thị phần trong lĩnh vực sản xuất của Hàn Quốc vào cuối những năm 1990, theo Tổ chức Thương mại Thế giới. Từ đó, Chaebol giúp Hàn Quốc tiến tới trở thành một trong những nước công nghiệp mới lớn nhất trên thế giới kể từ thập niên 90 của thế kỷ 20. Cuối thập niên 1980, đế chế Chaebol đã nhanh chóng chế ngự hầu hết các lĩnh vực công nghiệp, trong đó nổi bật nhất chính là ngành công nghiệp nặng, sản xuất và thương mại. Chaebol đóng một vai trò ngày càng quan trọng trong việc phát triển của Hàn Quốc như một gã khổng lồ công nghiệp ở những thập kỷ tiếp theo và cho đến hiện tại.
Tuy nhiên có một niềm tin sâu sắc trong nhiều người Hàn Quốc rằng khối tài sản khổng lồ của họ được tích lũy bằng giá trị lao động, tài sản của công chúng. Quyền lực bành trướng của Chaebol cũng tạo ra sự mất cân bằng. Một số nhà kinh tế đã lập luận rằng tiền bạc dành cho những người xuất thân bình thường cuối cùng lại nằm trong tay các gia đình giàu có, tạo nên sự oán hận kéo dài cho đến ngày nay.
Sự bảo vệ của chính phủ cũng như các cuộc đàn áp trước các phong trào, biểu tình lao động đã cho phép những gia đình này mở rộng đế chế kinh doanh của họ sang các lĩnh vực mới mà không phải lo sợ về sự cạnh tranh tiềm tàng của nước ngoài hoặc những thất bại tốn kém. Vì vậy các vụ bê bối của các Chaebol tái diễn đặc biệt nghiêm trọng hơn.
Phía sau “kim bài quyền lực”
Chính sách tăng trưởng của Hàn Quốc đã thúc đẩy mối quan hệ chặt chẽ giữa chính phủ và các doanh nghiệp. Lấy ví dụ về Park Chung Hee, người nắm quyền ở Hàn Quốc sau cuộc đảo chính năm 1961. Ông đã dẫn đầu nỗ lực vực dậy nền kinh tế Hàn Quốc và đã giúp nhiều công ty trở thành Chaebol. Ông điều hành việc chuyển tiền cho các công ty theo đuổi các mục tiêu kinh tế của ông, chẳng hạn như đẩy mạnh vào xuất khẩu. Nhờ đó đã thay đổi phần nào khi Hàn Quốc chuyển đổi sang nền dân chủ vào những năm 1980. Vào thời điểm đó, các Chaebol đã trở nên hùng mạnh về mặt kinh tế đến mức họ nắm giữ những ảnh hưởng chính trị đáng kể. Các chính trị gia bắt đầu dựa vào sự hỗ trợ chính trị và tài chính của các công ty Chaebol để đắc cử.
Dù đóng góp của chaebol với sự phát triển kinh tế đất nước là không thể phủ nhận, họ cũng gây ra vô số vấn đề kinh tế và xã hội. Chaebol được xác định là nguyên nhân căn bản dẫn đến khủng hoảng tài chính năm 1997 của Hàn Quốc. Hành vi lệch lạc, tội ác kinh tế của các tập đoàn gia đình trị này cũng bị chỉ trích rộng rãi.
Chaebol dường như đang đối diện trước những nguy cơ đe dọa từ Chính phủ. Nhưng thời gian sẽ trả lời liệu nó có thay đổi hay không. Sự ủng hộ của công chúng đối với các chaebol đã dần suy yếu. Cuộc khủng hoảng tài chính châu Á cuối những năm 1990 làm dấy lên lo ngại rằng mối quan hệ ấm cúng giữa các công ty thành viên chaebol có thể dẫn đến thiệt hại nghiêm trọng cho nhiều doanh nghiệp nếu một doanh nghiệp thất bại. Khi nền kinh tế đã trưởng thành và tạo ra một quốc gia của người tiêu dùng, ngày càng nhiều người Hàn Quốc lo lắng về quyền lực chính trị và sự tham nhũng của các chaebol, nhiều người hiện cho rằng tội phạm cổ cồn trắng là một vấn đề lớn.
Khi bắt đầu nhiệm kỳ năm 2017, Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae In từng tuyên bố mạnh mẽ về cải cách các Chaebol, xóa bỏ hoàn toàn quan hệ “ấm cúng” giữa giới chính trị và doanh nhân. Việc bỏ tù người thừa kế Samsung – Lee Jae Yong – nằm trong nỗ lực này. Lee Jae Yong đang thụ án 2,5 năm tù do hối lộ cựu Tổng thống Hàn Quốc Park Geun Hye. Sau Samsung, hàng loạt vụ tham ô, hối lộ từ các chủ tập đoàn lớn cũng dần bị bóc trần. Đơn cử như việc xử 4 năm tù cho Chủ tịch SK Chey Tae Won vì biển thủ các quỹ của công ty hay Shin Kyuk Ho, nhà sáng lập tập đoàn Lotte, bị kết tội tham ô và chịu án tù 4 năm ở tuổi 95 vào năm 2017…
Danh sách kết tội của những lãnh đạo Chaebol cho thấy Hàn Quốc không hề nương tay khi xử lý giới siêu giàu này để đem lại công bằng cho dân chúng. Tuy nhiên, con đường cải cách này được cho là điều quan trọng với tương lai đất nước lại không hề đơn giản và không thể sớm kết thúc. Gần đây, ông Lee, Chủ tịch Samsung, đã được ân xá hai lần với lý do có thể ảnh hưởng đến nền kinh tế Hàn Quốc do bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày một căng thẳng.
Tham khảo: Simple Invest/The New York Times
Xem thêm bài liên quan
- Thâm cung bí sử chuyện “Cha truyền con nối” trong 4 gia đình tài phiệt giàu nhất Hàn Quốc
- Hàn Quốc ân xá đặc biệt cho “Thái tử Samsung”, chủ tịch Lotte và nhiều tài phiệt
- Nhà sáng lập đế chế Hyundai Chung Ju Yung: “Mặc dù là người ít học nhưng chí hướng của tôi luôn là tiến lên và sống một cuộc đời phát triển trong tương lai”