Từ tranh chấp thương hiệu Phở Thìn gợi nhớ “ông trùm” trong ngành cà phê của Việt Nam Trung Nguyên từng đối mặt với việc bị mất trắng thương hiệu khi đầu tư ra nước ngoài.
Thời gian này phở Thìn đang là cái tên được nhắc nhiều về tranh chấp quyền sử dụng thương hiệu mang tên ‘Phở Thìn’ gây tranh cãi trên mạng xã hội. Điều này gợi nhớ ‘ông trùm’ trong ngành cà phê của Việt Nam Trung Nguyên từng đối mặt với việc bị mất trắng thương hiệu khi đầu tư ra nước ngoài. Đây chính là bài học quý giá của các doanh nghiệp về tầm quan trọng của việc đăng ký bảo vệ thương hiệu của mình.
Bài học đắt giá từ việc không quan tâm đến bản quyền
Ở Hà Nội, món ẩm thực nổi tiếng không thể không nhắc đến là Phở Thìn. Thế nhưng, có một sự thật rất thú vị là ở Hà Nội có tới 2 “thương hiệu” Phở Thìn khác nhau. Nhiều người dân Hà Nội khá lâu vẫn lầm tưởng rằng 2 hàng Phở Thìn “huyền thoại” là cùng 1 chủ, có người thì lại bảo là “anh em”… dù trên thực tế, 2 “thương hiệu” Phở Thìn này chẳng hề liên quan gì đến nhau. Cuộc tranh cãi về sở hữu “Phở Thìn” của thương hiệu ở Lò Đúc nổ ra khiến nhiều người chú ý.
Quán phở Thìn Bờ Hồ được mở từ khoảng năm 1954, do ông Bùi Chí Thìn (1928 – 2001) làm chủ. Tới nay, hàng phở này vẫn chỉ có 1 địa chỉ duy nhất ở 61 Đinh Tiên Hoàng, quận Hoàn Kiếm.
Đến nay vợ chồng anh Bùi Chí Thành, người cháu trai của ông đang tiếp quản quán. Quán phở này ghi dấu ấn, vào năm 2019, phở Thìn Bờ Hồ tự hào trở thành cái tên được lựa chọn để phục vụ cho 3.000 phóng viên quốc tế và trong nước trong dịp Hội nghị thượng đỉnh Mỹ – Triều.
Một quán phở cùng thương hiệu Phở Thìn ở Lò Đúc, quận Hai Bà Trưng. Quán phở ở đây ra đời từ năm 1979, do ông Nguyễn Trọng Thìn gây dựng từ một hàng phở nhỏ. Cho tới nay, hàng phở đã nổi tiếng tầm cỡ quốc tế và có cả cơ sở ở nước ngoài.
Đầu năm 2019, phở Thìn Lò Đúc gây được tiếng vang cả trong và ngoài nước bởi sự kiện mở chi nhánh tại Nhật Bản. Ông Nguyễn Trọng Thìn, chủ tiệm phở Thìn 13 Lò Đúc cho biết: “Hồ sơ bảo hộ sở hữu trí tuệ (SHTT) của nhãn hiệu Phở Thìn 13 Lò Đúc của tôi đã được bảo hộ ở Mỹ, châu Âu, Nhật Bản. Hiện tôi đã nhượng quyền 5 cửa hàng ở Nhật Bản, Mỹ có một cửa hàng, Úc một cửa hàng, Indonesia cũng có một cửa hàng. Khi nhượng quyền tôi có luật sư để làm rõ những ràng buộc theo hợp đồng, cốt là bảo vệ cái minh bạch. Tôi không hiểu sao không được bảo hộ ở trong nước, khi đây là nơi biết rõ tôi nhất”.
Theo tra cứu thông tin tại website của Cục Sở hữu Trí tuệ Việt Nam, nhãn hiệu “Phở Thìn” được cơ quan chức năng bảo hộ và ngăn chặn các hành vi xâm phạm cho Phở Thìn Bờ Hồ, đã được đăng ký lại nhãn hiệu và thời hạn hiệu lực đến 26/12/2024.
Theo anh Thành, chủ quán “Phở Thìn” tại Đinh Tiên Hoàng đã được Cục Sở hữu Trí tuệ chấp nhận cấp văn bằng bảo hộ nhãn hiệu cho ông Bùi Chí Đạt (con trai ông Bùi Chí Thìn) từ 2005, cấp lại năm 2017.
Theo các chuyên gia ẩm thực, để xảy ra việc tranh chấp một thương hiệu quen thuộc cũng cho thấy tư duy về sản phẩm F&B của người Việt rất tốt nhưng về quản lý, kinh doanh còn hạn chế.
Trong quá khứ, chúng ta đã chứng kiến nhiều vụ tranh chấp nhãn hiệu diễn ra trên thị trường Hoa Kỳ như tranh chấp nhãn hiệu Catfish, Trung Nguyên, Petro VietNam, Vifon, Vinataba … Sau đây, Pháp luật và Bản quyền nhắc lại hai vụ tranh chấp nhãn hiệu lớn (Cá da trơn Catfish; Cà phê Trung Nguyên) và chỉ ra những bài học đắt giá cho các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam.
Cuộc chiến nhãn hiệu cá da trơn Catfish
Việt Nam bắt đầu xuất khẩu cá basa, cá tra (là hai loại cá da trơn) sang Mỹ từ năm 1997 và dần dần thâm nhập và tạo được chỗ đứng trên thị trường nhờ chất lượng tốt, giá rẻ hơn cá da trơn nội địa của Mỹ. Trong hai năm 1999-2000, lượng cá tra, cá basa Việt Nam xuất khẩu vào Mỹ tăng khá nhanh (chiếm từ 2% đến 3% tổng sản lượng cá da trơn tiêu thụ ở thị trường này). Đó là lý do làm cho các nhà nuôi cá nheo Mỹ lo ngại.
Một trong các luận điểm mà các chủ trại cá nheo Mỹ đưa ra là, sản phẩm cá da trơn Việt Nam do cũng được gọi là Catfish nên đã tạo sự nhầm lẫn cho người tiêu dùng Mỹ và vô hình chung đã được lợi theo uy tín của cá nheo Mỹ.
Với những lập luận đưa ra, đầu tháng 2/2001, họ bắt đầu một chiến dịch quảng cáo kéo dài 9 tháng, tiêu tốn 5,2 triệu USD do Viện cá nheo Mỹ (TCI) phát động và được Hiệp hội các chủ trại cá nheo Mỹ (CFA) tài trợ để chống lại việc nhập khẩu cá tra và cá basa Việt Nam.
Về phía mình, các doanh nghiệp Việt Nam đã thực hiện nghiêm túc quyết định số 178/1999/QĐ – TTg của Thủ tướng Chính phủ và các Quyết định của Bộ thuỷ sản, Bộ Thương mại về việc ghi nhãn mác hàng hoá. Trên tất cả các bao bì của sản phẩm thuỷ sản xuất khẩu đều ghi rõ dòng chữ “Product of Vietnam” (Sản phẩm của Việt Nam) hay “Made in Vietnam” (Sản xuất tại Việt Nam) và thực hiện việc ghi đầy đủ cả tên khoa học lẫn tên thương mại theo đúng quy định của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền của Mỹ là Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ đối với các sản phẩm xuất khẩu vào thị trường Mỹ.
Việt Nam hoàn toàn có thể khiếu nại lên toà án có thẩm quyền của Mỹ, Uỷ ban thương mại Mỹ (ITC) hoặc Đại diện thương mại Mỹ (USTR) để đòi lại những quyền lợi mình được hưởng. Căn cứ vào điều 2.6B Chương 1, Thương mại hàng hoá tại Hiệp định thơng mại Việt – Mỹ, theo đó “các bên đảm bảo không ban hành hoặc áp dụng những quy định và tiêu chuẩn kỹ thuật nhằm tạo ra sự trở ngại đối với thương mại quốc tế hoặc bảo vệ sản xuất trong nước”.
Tuy nhiên, một điểm khá thú vị trong vụ việc này là những tranh cãi đã làm cho cá basa của Việt Nam trở nên nổi tiếng. Nhờ đó, ngày càng có nhiều người Mỹ biết đến cá basa Việt Nam và tiêu dùng loại cá này. Từ tháng 9/2001, Việt Nam không còn dùng nhãn hiệu Catfish cho cá da trơn khi bán vào thị trường Mỹ, mà dùng tên gọi cá basa và cá tra. Câu lạc bộ doanh nghiệp cá tra và cá basa đã chính thức nhờ White & Case (một công ty có tiếng của Mỹ), xúc tiến thủ tục đăng ký bảo hộ nhãn hiệu cá tra và cá basa ở thị trường này.
Có thể dễ dàng nhận thấy rằng hành động của phía Mỹ thời gian đó rất vô lý, mang tính bảo hộ mậu dịch không công bằng, trái với luận cứ khoa học cũng như trái với thông lệ quốc tế và chính sách tự do thương mại mà chính Mỹ đang theo đuổi. Song, câu hỏi đặt ra là: Liệu cuộc chiến nhãn mác này có xảy ra không, nếu cá basa Việt Nam đã xây dựng và đăng ký bảo hộ một nhãn hiệu cho mình và tìm cách chiếm lĩnh thị trường bằng nhãn hiệu đó?
Vụ tranh chấp nhãn hiệu cà phê Trung Nguyên
Được thành lập năm 1996, cà phê Trung Nguyên lúc khởi đầu cũng chỉ ở quy mô nhỏ. Tuy vậy, với quán cà phê trên đường Nguyễn Kiệm (quận Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí Minh) vào năm 1987, cà phê đã gây ấn tượng mạnh với cư dân đô thị vốn nghiên cà phê này.
Tháng 7/2000, Công ty Trung Nguyên tiếp xúc với Công ty Rice Field với mục đích đưa sản phẩm sang thị trường Mỹ, tuy nhiên, khi hai bên còn đang thương thảo, chưa đi đến ký thỏa thuận hợp đồng thì phía đối tác đã đăng ký bảo hộ thương hiệu Cafe Trung Nguyên với các cơ quan chức năng Mỹ và Tổ chức Bảo hộ Trí tuệ Thế giới (WIPO).
Đứng trước nguy cơ mất thương hiệu tại thị trường Mỹ, một mặt Cafe Trung Nguyên nộp đơn đăng ký bảo hộ với các cơ quan chức năng Hoa Kỳ, với WIPO; mặt khác tiến hành thương thảo, đàm phán với Rice Field.
Sau 2 năm thương thảo, Trung Nguyên mới lấy lại được thương hiệu khi WIPO đã không chấp nhận bảo hộ cho Rice Field, Công ty này cũng đành lùi bước và nhận làm đại lý phân phối Cafe Trung Nguyên tại Mỹ.
Thế nhưng, theo nhiều nguồn tin, để dàn xếp ổn thỏa và dành lại thương hiệu của mình, Trung Nguyên đã phải rất vất vả và tiêu tốn tốn hàng trăm nghìn USD.
Sau bài học đắt giá này, Trung Nguyên đã mạnh tay đăng ký bảo hộ thương hiệu tại hơn 60 nước và lãnh thổ trên thế giới, thế nhưng, kinh nghiệm xương máu sau cú vấp đã nêu cũng không giúp Trung Nguyên tránh được những “cơn bão” trên con đường bảo vệ thương hiệu.
Mặc dù đã giữ lại được thương hiệu cà phê Trung Nguyên, thế nhưng hàng loạt sự cố liên quan tới tên miền đã xảy ra, năm 2003, tên miền trungnguyen.com.vn được Công ty Trung Nguyên mua và cũng muốn thâu tóm cả tên miền .com cho mình, nhưng từ năm 2001 tên miền trungnguyen.com đã được một việt kiều Séc đăng ký trước. Không chỉ có vậy, tên miền trungnguyencoffee.com cũng không thuộc sở hữu của doanh nghiệp này mà đã bị Công ty Clockworkcommerce đăng ký từ năm 2007.
Không chỉ có vậy, năm 2010, thương hiệu của Trung Nguyên lại thêm một lần “dậy sóng” bởi vụ ầm ĩ giữa cafe Trung Nguyên và cafe Highlands của Công ty Cổ phần Việt Thái Quốc tế (VTI), khi tên miền trungnguyen.com.au (tên miền quốc gia của Australia) được dùng để quảng bá, giao dịch cho Highlands Coffee.
Sự cố này, chỉ được Trung Nguyên phát hiện khi đăng ký tên miền này tại Australia thì thấy Công ty The Trustee for Hinchliffe Trust đã đăng ký tên miền này và sử dụng dưới hình thức một website giao dịch thương mại.
Trung Nguyên đổ lỗi Highlands Coffee cạnh tranh không lành mạnh, tuy nhiên, đại diện của VTI đã thẳng thừng bác bỏ và khẳng định mình không hề có sự liên quan nào đến Công ty The trustee for Hinchliffe Trust – Công ty đã đăng ký tên miền trungnguyen.com.au. Rất may, cuộc tranh cãi này sớm dừng lại, tới năm 2014, website này không còn tồn tại nữa.
Năm 2012, Trung Nguyên tiếp tục lại có cú vấp đau hơn với thương hiệu cà phê chồn tại Mỹ khi doanh nghiệp này mua tên miền Legendee.com từ tháng 12/2011 nhưng quên hàng loạt tên miền “có liên quan” như Legendee.com.vn và Legendee.vn… hậu quả, Trung Nguyên bị mất cơ hội xuất khẩu cà phê mang thương hiệu Legendee Coffee tại thị trường Mỹ.
Theo Văn phòng về Bằng sáng chế và Thương hiệu Mỹ (USPTO), thương hiệu Legendee Coffee được đăng ký tại Mỹ vào ngày 27/4/2012, tức là đăng ký sau khi có cảnh báo về việc có thể “Trung Nguyên mất thương hiệu cà phê chồn” từ một cơ quan báo chí trong nước.
Thời điểm đó, tra cứu trên trang chủ của USPTO cho thấy, bản quyền (Trademark) thương hiệu Legendee Coffee (cafe legendee – cafe Chồn) đã được đăng ký tại Mỹ, chủ sở hữu là ông Alexander Nguyen, một người gốc Việt, quốc tịch Mỹ và không có mối liên quan nào với Công ty Trung Nguyên.
Và trên hệ thống của USPTO cũng thể hiện kết quả, bản quyền Trung Nguyen Coffee, G7 coffee và thương hiệu Trung Nguyen thuộc sở hữu của Trung Nguyên Việt Nam, nhưng Trung Nguyên không đăng ký bản quyền Legendee Coffee. Như vậy, nếu Trung Nguyên muốn phát triển thương hiệu Legendee Coffee tại Mỹ thì phải đàm phán với chủ sở hữu thương hiệu Legendee Coffee tại quốc gia này, trong khi, chi phí đăng ký bản quyền Legendee Coffee tại Mỹ được tiết lộ chỉ mất có 165 USD, tương đương với hơn 3 triệu đồng.
Với một doanh nghiệp luôn thể hiện khát vọng vươn ra toàn cầu như Trung Nguyên mà lại chao đảo với vấn đề liên quan bảo hộ thương hiệu, cùng với đó là hàng loạt tên miền quan trọng thực sự là một bài học lớn không chỉ dành cho doanh nghiệp này, mà còn cho thấy, doanh nghiệp Việt vẫn rất thờ ơ, thiếu chuyên nghiệp trong chiến lược kinh doanh của mình, đặc biệt là việc đăng ký bảo hộ thương hiệu.
“Quả đắng” của cà phê Trung Nguyên đã gióng lên hồi chuông cảnh báo cho doanh nghiệp Việt Nam muốn thâm nhập thị trường ngoài nước, đặc biệt là trong giai đoạn đất nước ta hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng như hiện nay.
Theo Pháp luật và xã hội, Pháp luật bản quyền, Diễn đàn doanh nghiệp
Xem thêm bài liên quan
- Sau thành công ở Trung Quốc, Trung Nguyên chuẩn bị mở cửa hàng ở Mỹ, Hàn Quốc, cả Dubai và các nước Đông Nam Á
- Mở chưa được 1 năm nhưng quán cà phê Trung Nguyên đã cho thấy sự “Out trình” tại Trung Quốc như thế nào?
- Người Hàn dù “lạnh cóng vẫn uống Americano đá” và Trung Nguyên của Đặng Lê Nguyên Vũ chinh phục xứ kim chi: Bán gói pha sẵn giá chỉ bằng 1/40, chất lượng y hệt